Historia kredytu bankowego

Umowa kredytu jest niezwykle ważnym i interesującym narzędziem prawno - ekonomicznym mającym swe korzenie już w czasach starożytnych. Z łatwością można dotrzeć do opisu instytucji kredytu w czasach starożytnego Rzymu.

Po pierwsze - Słowo kredyt, zawłaszczone w Polsce przez instytucje bankowe, które dodatkowo zniekształciły jego znaczenia, ma znaczenie znaczenie szersze niż jest to promowane. W łacinie słowo credere oznacza wierzyć. W najszerszym znaczeniu pojęcia kredytu, opartym na zrównaniu go z zaufaniem (łac. credere), czynnościami prawnymi kredytowymi byłyby wszelkie umowy (Grzybowski, 1976). W zobowiązaniu uczestniczą zawsze dwie strony: wierzyciel (łac. creditor) i dłużnik (łac. debitor) (Kolańczyk, 1986, s.332). To pokazuje, że creditor jest stroną zobowiązania wyrażającą ufność, że obiecane przez dłużnika zdarzenie będzie miało miejsce. Wierzycielem w naszych czasach uznajemy zwyczajowo osobę, która pożyczyła drugiej stronie pieniądze i wierzy w ich odzyskanie. Jest to ponownie uproszczenie, ponieważ wierzycielem jest każda strona kontraktu, która oczekuje wykonania pewnych czynności przez stronę drugą. Przy umowie sprzedaży, kupujący jest wierzycielem sprzedającego, że ten wyda mu towar, a sprzedający wierzycielem kupującego, że ten przekaże mu zapłatę. Przy umowie kredytu bank jest dłużnikiem klienta, a ten jest wierzycielem Banku, że bank wykona określone umową czynności finansowe.

Po drugie - Kredyt jako czynność bankowa znany był już w starożytnym Rzymie (Niczyporuk, 2014, s.494). Autor przedstawia list kredytowy (łac. chirographum), przypominający w naszych czasach czek lub weksel. Nie była to sensu stricto operacja kredytowa, był to jednak dokument bankowy będący papierem dłużnym, którego posiadacz stawał się wierzycielem podmiotów go respektujących. Historia bankowości w sposób bardzo rozbudowany została przedstawiona piórem prof. Wojciech Morawskiego (2002), który przedstawia w swojej książce wiele zaskakujących dla laika faktów. Z obu publikacji dowiadujemy się np. że weksel, jako formę wygodnego transportu wierzytelności wymyślili Arabowie. Dowiadujemy się także o wielu typach profesji zajmujących się wsparciem obrotu pieniądzem w starożytnym Rzymie: mensarii, mensularii, nummularii, coactores, coactores argentarii, stipulatores argentarii, collectarii (Niczyporuk, s.148). Z tego katalogu czynności najciekawszą okazuje się być rola argentarii, mająca prawo udzielać gwarancji zapłaty - receptum argentari (Kolańczyk, s.417, Morawski, s.29). Gwarancja zapłaty była zobowiązaniem bankiera do pokrycia długu swojego klienta (Zimmerman, s.514 także Berger, s.668). Przy czym gwarancja obejmowała zarówno dług istniejący jak i przyszły (Kolańczyk, s.417).

Po trzecie - Prawo rzymskie wypracowało także umowę przedłużenia terminu wymagalności długu - constitutum debiti (Kolańczyk, s.416). Była to ważna instytucja prawa pozwalająca na opóźnienie terminu wywiązania się z własnego zobowiązania. Upraszczając i odnosząc do naszych czasów, możemy to nazwać np. przedłużonym terminem płatności, albo też kredytem kupieckim. 

Po czwarte - Zmiany w prawie rzymskim poczynione przez Justyniana spowodowały zastąpienie receptum argentari, narzędziem constitutum debiti alieni, czyli przyrzeczeniem zapłaty długu cudzego (Kolańczyk, s.417). Na podstawie takiego zobowiązania bankier stawał się dodatko-wym dłużnikiem (Zimmerman, s.512). W aktualnych czasach nazwiemy go dłużnikiem solidarnym. Ważne jest, że bankier nie wchodził w stosunek zobowiązaniowy z wierzycielem, którego głównym dłużnikiem pozostawał nadal ten sam kontrahent. Zamiast tego, bazując na istniejącej już umowie, gwarantował (łac. receptum) zapłatę należności. Instytucja constitutum debiti alieni wchodziła w zakres poręczeń. Zgodnie z tą konstrukcją poręczenie warunkowane było istnieniem długu głównego i od niego zależne (Chrostek, s.22 za Taubenschlag, s.224). Poręczyciel zgodnie z prawem rzymskim (Kolańczyk, s.449) miał prawo do odzyskania należności za spłacony dług swojego klienta.   

Po piąte - Podsumowując tę najkrótszą historię kredytu bankowego, skonkluduję, że Rzymianie połączyli czynność odroczenia wymagalności wierzytelności z gwarancją zapłaty cudzego długu uzyskując czynność bankową polegającą na uzyskaniu kredytu kupieckiego, połączoną z opóźnioną płatnością na rzecz bankiera. 

Ta wypracowana przez Rzymian konstrukcja ekonomiczno-prawna była prekursorem znanego nam z prawa bankowego - art.69 - umowa kredytu, powodującego natychmiastową spłatę długu względem sprzedającego wraz za obsługą opóźnionej płatności przez bank. Bank udostępniając umowę kredytu, działa jak bufor, dający określone korzyści zarówno sprzedającemu, który uzyskał kapitał, jaki i kupującemu, który uzyskał towar.